Klein maar fijn

De komende weken starten we met twee stellen een hausekreis, huiskring of huisgemeente op de zondagavond in Gouda. Woon je in de buurt en wil je ons leren kennen, dan ben je van harte welkom.

Feten over schulden in Nederland

Erg goed dat dit soort dingen eens een beetje flitsend en in kaart worden gebracht zodat de mediageneratie het ook kunnen volgen:

http://www.jooplemmens.nl/2010/10/feiten-over-schulden-in-nederland/

Vooral interessant om te zien dat de aard van schuldenaren aan het veranderen is: Steeds meer bovenmodaal verdienende tweeverdieners met complexe financiele verplichtingen.

Hoge Bomen Vangen Veel Geld

In Amerika maken de schuldenbergen de situatie iedere dag weer slechter voor gewone mensen, zie U.S. Dollar One Step Nearer to Crisis as Debt Level Climbs, Yu Says. Waarom is er dan zo weinig protest tegen het feit dat we in Europa dezelfde route bewandelen? Zie 40 miljard extra Duitse overheidssteun aan Hypo Real Estate. Grote banken worden gered, en de financiële problemen uiteindelijk afgewenteld op de gewone man. Dit zou precies andersom moeten zijn, grote banken moeten hun eigen broek ophouden en gewone mensen die in de problemen komen moeten geholpen worden. Dat is namelijk een route die leidt naar een gezonde economie, en zoals al twee jaar blijkt is dat met de huidige aanpak niet het geval.

Het verloop van de crisis

Schulden, crisis en vertrouwen, drie woorden die momenteel veelvuldig in het nieuws zijn. Omdat het begrip van hoe die woorden zich tot elkaar verhouden zo belangrijk is bij het bepalen wat te doen in deze tijd wil ik op de verhoudingen tussen deze begrippen ingaan.

2008: kredietcrisis
Omdat de oorzaak van de huidige crisis ligt in een excessieve opbouw van schulden, oftewel krediet, is het vanzelfsprekend dat de crisis begon als een kredietcrisis. Opzich is de directe opbouw van schulden niet het probleem, er zijn al jaren hoge schuldniveau's in de wereld. Het echte probleem ligt in de onderliggende betekenis van het woord. Het woord krediet is afgeleid van het woord credere, wat vertrouwen betekent. Er wordt aan iemand een som geld geleend in het vertrouwen dat die het terug zal betalen. Zowel Lehman Brothers als DSB Bank vielen omdat er een vertrouwenscrisis ontstond die zich richtte op die organisaties waarbij iedereen zijn geld weg begon te halen.

Het begin in 2000: Aandelencrisis / beurscrisis
Dit vertrouwen is in de afgelopen jaren steeds verder op de helling komen te staan. De kredietcrisis komt voort uit het ontbreken van het vertrouwen dat men netjes zijn schulden af zal betalen. Het ondermijnen van dit vertrouwen is al een jaar of tien aan de gang. Denk maar aan de beurscrash van 2000, in een tijd dat iedereen in de waarde van aandelen geloofde. Aandelen zijn overigens ook een vorm van krediet, je treedt op als kredietverstrekker aan een grote organisatie. Sinds die tijd gaan wereldwijd van crisis naar crisis en wordt geprobeerd het systeem zo lang mogelijk gaande te houden. De voorbeelden van deze crisis kunnen we allemaal wel bedenken en zijn eenvoudig te vinden op internet.

Resultaat van vertrouwenscrisis: Kredietkrimp
Het vervallen van de ene crisis in de andere kan echter niet zonder gevolgen blijven. Op enig moment kantelt het geloof van de bevolking in de systemen die we hebben in onze maatschappij. Men verliest het vertrouwen in die systemen. Het moment dat dat gebeurde, is het begin geweest van de kredietcrisis. De reden hiervoor is dat de bereidheid van de bevolking om schulden op zich te nemen dan sterk gaat afneemt. De groei van de totale hoeveelheid uitstaand krediet zwakt dan af en wordt uiteindelijk zelfs negatief, dit lijkt dan tot kredietkrimp of kredietcontractie. Deze kredietkrimp is een probleem omdat het voor de een om in staat te zijn zijn lening af te lossen nodig is dat een ander weer een lening op zich neemt. Nu dus de bereidheid om nieuwe leningen aan te gaan wegebt, blijven mensen meer en meer met onaflosbare leningen zitten.

Er is nog een belangrijk kenmerk aan het feit dat het boven alles een vertrouwenscrisis is. Dit is namelijk dat het niet echt helpt voor de overheid om er geld tegenaan te gooien. Dit favoriete middel van de overheid verzacht de problematiek wel voor een tijdje, maar uiteindelijk is het vooral het vooruit schuiven van het probleem. Zodra de overheid stopt met stimuleren zakt alles weer in elkaar. Dit komt omdat niet een gebrek aan geld het probleem is, maar een gebrek aan vertrouwen. De enige manier om het vertrouwen weer echt terug te laten komen is het terugbrengen van de hoeveelheid krediet naar acceptabele proporties. Dan ontstaat weer de bereidheid om geld uit te geven. Dit betekent dus dat er pijn genomen moet worden, er moeten schulden afgeschreven worden. In feite zouden banken gewoon de niet inbare schulden af moeten schrijven en zullen er dus een aantal banken failliet moeten gaan. Dit gaat echter niet zonder de schuldenportefeuille tegen gereduceerde waarde te verkopen. De reden hiervoor is dat als de schulden gewoon weggestreept worden dan stimuleert het onverantwoord leen- en afbetalingsgedrag wat op zich dan ook weer het vertrouwen ondermijnt.

Vanaf 2010: Van kredietcrisis naar obligatiecrisis
Wat we echter zien is dat dit afschrijven van oninbare schulden door de banken niet is wat gebeurt in de praktijk. De enige uitzondering waar het wel gebeurde is bij de DSB-bank. Wat er echter gebeurt is dat de problemen doorgeschoven (of doorgerold) worden. Zo zien we dat de kredietcrisis (wat een crisis binnen de banken was) zich ontwikkelt heeft naar een obligatiecrisis. Dit komt doordat de overheid de schulden van de banken op zich is gaan nemen door enorme hoeveelheden geld aan de banken te geven. Deze obligatiecrisis is dus een probleem voor de overheidsfinancien, die uiteindelijk de overheid ertoe aanzetten om sterk te gaan bezuinigen.

Vanaf 2011: Van obligatiecrisis naar pensioencrisis
Maar vooraleerst onderneemt de overheid allemaal trucks om de obligatierentie laag te houden. Dit is weer een probleem voor de pensioenfondsen die grote belangen hebben in de obligatiemarkt en daar voor hun rendement afhankelijk zijn van een fatsoenlijke rente. Zo wordt de crisis ook een pensioencrisis.

Uiteindelijk: Valutacrisis
Uiteindelijk moeten al die crisis tot een oplossing komen, en als niemand de pijn wil nemen is er maar 1 partij die er iets mee kan, dat is de overheid. Om uiteindelijk iedereen keurig aan zijn verplichtingen te kunnen laten voldoen gaat de overheid eindeloos stimuleren en daardoor uiteindelijk geld bijdrukken. Als dit in te grote hoeveelheden gaat gebeuren gaat gebeuren treedt verwatering van de munteenheid, van de valuta, op en monden de problemen uit in een valutacrisis. Het bijeffect van het bijdrukken van geld en de verwatering die daarmee optreedt zal zijn dat het vertrouwen in de waarde van de valuta afneemt. Wat is begonnen als een vertrouwenscrisis eindigt dus ook als een vertrouwenscrisis. Het resultaat van dit afnemende vertrouwen zal zijn wat verwoordt wordt in de uitspraak dat de waarde van elke munteenheid uiteindelijk terugkeert naar zijn intrinsieke waarde (lees de fysieke waarde, ipv de nominale, er aan toegekende of gepercipieerde waarde). Die intrinsieke waarde, is bij ons digitale geldsysteem van bits en bytes nagenoeg gelijk aan 0.

Het probleem benoemt

Al lange tijd constateer ik dat de meeste partijen in het politieke bestel vooral de status quo willlen handhaven en daarom weinig bereid zijn de echte problemen te benoemen en aan te pakken. Dit omdat teveel afwijken van de status quo meestal maar door een beperkt deel van de bevolking gewaardeerd wordt. Dat wat goed of het juiste is, is nu eenmaal niet altijd gelijk aan dat wat het makkelijks is of aan dat wat de massa wil. Een partij die wel heel duidelijk haar eigen lijn trekt is natuurlijk de PVV, maar de route van die partij leidt volgens mij tot meer problemen dan oplossingen.

De enige partij die wat dat betreft echt in positieve zin opvalt is D66. Hoewel ik het niet met alle standpunten van de partij eens ben, merk ik wel dat ze overtuigend af durven wijken van waar de rest mee bezig is. En nog belangrijker, met een open vizier de problemen benoemt zoals ze er zijn (zoals ik ze ook waarneem). Zoals Pechtold in dit nieuwsitem aangeeft, is de belangrijkste keuze voor de komende tijd hoe we onze problemen aan willen gaan pakken, samen met elkaar de schouders eronder zetten of de samenleving laten polariseren om de belangen van een deel van de samenleving te behartigen.

Welke richting we individueel, als kabinet en als samenleving wat dat betreft kiezen zal bepalend worden voor veel van de keuzes die daarna gemaakt moeten worden. Laten we hopen dat we juist in moeilijke tijden blijven kiezen voor elkaar, om het samen te doen, om met elkaar tot oplossingen te komen.

De weg naar de toekomst: In- of deflatie

Het wegstimuleren van problemen in Amerika heeft niet gewerkt volgens Nassim Taleb. Sterker nog, het vergroot de problemen alleen maar. Maar ook het andere uiterste is geen eenvoudige exit. Zowel meer schuld opbouwen en daarmee inflateren, als schuld afbouwen en daarmee deflateren lost de problemen van Amerika niet direct op. Er moet dus pijn genomen worden, welke richting ook gekozen wordt. Het was wel beter geweest de genomen maatregelen de gewone man die het hart van de economie vormt tegoede te laten komen in plaats van too big to fail organisaties al het kapitaal op te laten zuigen. Als organisaties too big to fail zijn, dan is het eerste wat moet gebeuren dat ze opgesplitst worden, maar dat is niet gedaan. Het was ook beter geweest te gaan voor minder invloed van overheid in de economie in plaats van meer, zodat die economie weer op eigen benen gaat staan. Overheid en de financiele wereld zijn al de afgelopen decennia een steeds groter onderdeel van de westerse economieën geworden, maar het zijn niet-productieve sectoren en maken daarmee over tijd landen juist van steeds minder toegevoegde waarde binnen de wereldeconomie. Dat is wat we op dit moment beginnen te merken. Hoewel deflatie ook voor veel problemen zorgt, leidt het wel sneller naar stabiliteit nadat de pijn genomen is omdat bezit van waarde voor mensen behouden blijft. Deflatie is alleen niet zo fijn voor overheden, bedrijven en particulieren die enorme hoeveelheden schulden hebben opgebouwd, omdat het het aflossen van die schulden bemoeilijkt. Daarom zijn overheden altijd paniekerig als er deflatie op zou kunnen treden en wordt een beperkte mate van inflatie altijd geprefereerd. Prudent financieel beleid (wat leidt tot een gezonde financiële huishouding) is echter om het opbouwen van enorme schulden niet te stimuleren en het aflossen ervan juist wel aan te moedigen en vanuit dat perspectief heeft Nassim Taleb zeker gelijk.

De oplossing van de verslaafde (zoals Keynes gebruikt wordt) is echter een steeds vaker een steeds grotere shot.

De Nederlandse Beppe Grillo

De documentaire van de VPRO over Beppe Grillo is een mooie weergave van wat er op politiek en economisch gebied speelt op dit moment en welke verandering Europa aan het doormaken is. Dat Beppe zo succesvol is bewijst dat mensen niet alleen geraakt worden door de problemen op dit moment, maar ook bereid beginnen te worden om er iets aan te doen. De kern is dat het grote geheel van Europa niet gebracht heeft wat er van verwacht werd. Dat het tijd wordt dat de samenleving weer om de burger gaat draaien en dat dat het best bereikt wordt door zoveel mogelijk lokaal te organiseren en minder via een centraal Europees orgaan. Het mooie daarvan is dat daarmee de Europese variatie aan culturen bewaard blijft.

Geheel in lijn met de stelling van de VPRO zou het mooi zijn als we van de aanpak van Beppe Grillo ook meer in Nederland gaan zien. Overigens roept Beppe Grillo iedereen op om een Beppe Grillo te zijn, dat mensen lokaal elkaar opzoeken om (economische / sociale / mileu) problemen te bespreken en lokaal de beste oplossingen te zoeken.